Turkiyaning «Akkuyu» AES maydonida «Rosatom infratuzilma yechimlari» korxonasi tomonidan ishlab chiqarilgan chuchuklashtirish majmuasi birinchi million kub metr toza suvni tayyorladi. Ushbu majmua rossiyalik atom mutaxassislarining mas’uliyatli chuchuklashtirish tizimlarini yaratish qobiliyatini amalda ko‘rsatib bermoqda.
Davlat tashkiloti 2015-yilda «Al-Dabaa» atom elektr stansiyasi bo‘yicha muzokaralar olib borilganda suvni chuchuklashtirish bilan tizimli ravishda shug‘ullangan. O‘shanda chuchuklashtirish istiqbolli biznes yo‘nalishi bo‘lishi mumkinligi ma’lum bo‘ldi, ammo buning uchun namunaviy obyekt kerak edi. Bunday obyekt «Akkuyu» AES uchun suvni tozalash tizimi bo‘ldi. «Rosatom Infratuzilmaviy yechimlar» kompaniyasi yagona yetkazib beruvchi bo‘lishiga kelishildi, uskunalar esa imkon qadar turkiyalik ishlab chiqaruvchilardan olinadigan bo‘ldi. Biroq, ba’zi qurilmalar va komponentlar, masalan, membranalar dunyoning faqat bir necha mamlakatidagina ishlab chiqarilishi sababli, ularni chetdan olishga to‘g‘ri keladi. «El-Dabaa» bilan suvni chuchuklashtirish majmuasi bo‘yicha muzokaralar hamon davom etmoqda.
«Rosatom Infratuzilmaviy yechimlar» korxonasi tomonidan «Akkuyu» uchun yetkazib berilgan chuchuklashtirish majmuasi – bu umumstansiya ehtiyojlari uchun har biri sutkasiga 1000 kub. m unumdorlikka ega ikkita qurilma va sutkasiga 2800 kub. m unumdorlikka ega konturlarni to‘yintirishni ta’minlash uchun bitta blok osti moduli. Ular tarkibida tuz miqdori kamida 25 g/l bo‘lgan dengiz suvini qayta ishlaydi. Blok yonidagi qurilmada tuzsizlantirish uchun amalda energoblokning uchinchi konturidan olingan bug‘dan foydalaniladi. Bug‘ ikkinchi konturning issiqlik tashuvchisidan quvurlar tizimi va bug‘ o‘zgartirgich orqali issiqlik uzatilishi natijasida hosil bo‘ladi. Natijada yuqori tozalikdagi distillangan suv olinadi. Undagi tuz miqdori atigi 10 mg/l ni tashkil etadi. Aynan shunday suv AESning ikkala asosiy konturini yanada tuzsizlantirish va elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun issiqlik tashuvchini tayyorlashda zarur bo‘ladi.
Ichimlik suvi uchun alohida chuchuklashtirish tizimi qo‘llaniladi. Unda elektr bug‘latgichlardan foydalaniladi, chunki Turkiya qonunchiligiga ko‘ra, ichimlik suvini tayyorlashda atom energiya bloklarining bug‘ini ishlatish man etilgan. Chuchuklashtirilgandan so‘ng, ichimlik suvi maxsus tarzda minerallashtiriladi – unga kalsiy va magniy karbonatlari hamda natriy ftoridning aniq hisoblangan miqdorlari qo‘shiladi. Kalsiy, magniy va ftor insonning barcha fiziologik tizimlarining to‘laqonli ishlashi uchun zarur. Gidrokarbonatlar esa suvning mazali bo‘lishini ta’minlaydi.
«Tuzsizlantirish jarayoni butunlay ekologik toza. Foydalanilgandan so‘ng dengizga qaytariladigan suv harorati va kimyoviy tarkibi jihatidan Turkiya va xalqaro me’yorlarga to‘liq mos keladi,» – deb ta’kidladi «Akkuyu Nuklear» bosh direktori Sergey Butskix.
«Akkuyu» ishga tushmaguncha, chuchuklashtirish majmuasi elektr energiyasini tashqi tarmoqdan olmoqda. U ishga tushgandan so‘ng AESda ishlab chiqariladigan elektr energiyasi bilan ta’minlanadi. «Bunday yondashuvning asosiy afzalligi inson hayoti uchun eng muhim resurslar – suv va elektr energiyasini ta’minlaydigan ikki ishlab chiqarishni birlashtirish hisoblanadi. Bu esa hududning barqaror rivojlanishi uchun noyob resurs klasterini yaratadi,» – deb ta’kidladi «Rosatom Infratuzilmaviy yechimlar» bosh direktori Kseniya Suxotina.
Korxona barcha mijozlarga tuzsizlantirish tizimini taklif qilishga tayyor. Buning uchun «Rosatom Infratuzilmaviy yechimlar» mutaxassislari kuniga 170 ming m³ quvvatga ega bo‘lgan asosiy loyihani ishlab chiqishdi. Chuchuklashtirish jarayoni parallel ishlaydigan ikki tizimda amalga oshiriladi. Birinchisi bug‘dan foydalanib issiqlik texnologiyasida, ikkinchisi esa elektr energiyasi yordamida membrana texnologiyasida ishlaydi. Membranali usul arzonroq, ammo suvning sifatiga ta’sirchanroq. Agar tizimlardan biri to‘xtab qolsa, ikkinchisi ishlashni davom ettiradi. Natijada ham ishonchli, ham tejamkor yechim yaratildi. Asosiy chuchuklashtirish tizimi Rosatomning kelajakdagi yirik AES buyurtmachilari uchun kompleks taklifining bir qismidir.
Kichik quvvatli atom stansiyalari uchun «Rosatom Infratuzilmaviy yechimlar» asosiy loyihani ishlab chiqmadi, chunki potensial mijozlarning turli xil talablarini umumiy ko‘rinishga keltirish imkonsiz. Ehtiyoj tug‘ilganda, ishlanmani aniq buyurtma asosida amalga oshirishga qaror qilindi.
