Rosatom’un ana metroloji şirketi olan Enstrümantasyon Mühendisliği Araştırma Enstitüsü (SNIIP), geçtiğimiz nisan ayında 70’inci yılını kutladı. SNIIP, Rosatom’un Enstrümantasyon-Kontrol sistemleri ve elektrik mühendisliği bölümü olan Rusatom bünyesindeki Otomatik Kontrol Sistemleri’nin (RASU) bir yan kuruluşu olma özelliği taşıyor. SNIIP, Rusya ve yurtdışındaki nükleer santraller için “beyin” ve “sinirlerin” (enstrümantasyon, kontrol ve izleme sistemleri) tasarımından ve tedarikinden sorumludur.

RASU Hakkında

2015 yılında kurulan RASU, nükleer endüstride ve diğer sektörlerde kullanılan enstrümantasyon ve kontrol (I&C) sistemlerinin tüm yaşam döngüsünü kapsayan eksiksiz bir hizmet yelpazesi sunuyor.

Şirketin 2021 yılında elde ettiği gelir %26, yeni ürün siparişleri ise %30 oranında artış gösterdi. RASU, 2021 yılında Rostov Nükleer Güç Santrali’nin 1’inci Ünitesi’nin Bilgi İşlem (IT) sistemini yükseltti ve Rusya’daki iki Kursk II ünitesi için yardımcı santral sistemleri olan I&C sistemlerini sağladı. RASU, aynı yıl, Bangladeş’te Ruppur NGS ve Türkiye’de Akkuyu NGS için I&C bileşenlerinin ilk sevkiyatlarını da gerçekleştirdi. I&C sistemi için koruma röleleri ve elektrikli ekipman, Kudankulam NGS’nin 3’üncü Ünitesi için Hindistan’a gönderildi.

RASU, Belarus Nükleer Santrali’nin donanımına katkıda bulunuyor. Belarus Nükleer Santrali, Rus I&C sistemi ile donatılmış olan ve yurtdışında inşa edilen ilk Rus tasarımlı nükleer santral olma özelliği taşıyor. Söz konusu santral, yaklaşık 20 alt sistemden oluşan ve Rusçada dağıtılmış otomasyon sistemleri için lisanslı yazılım anlamına gelen PORTAL tabanlıdır. Bu denetleyici kontrol ve veri toplama (SCADA) yazılım paketinin geliştirilmesine 2000’li yılların başında başlandı. Bu yazılım programı, verileri topluyor, işliyor ve arşivliyor, hesaplamalar yapıyor, enstrümantasyon ve kontrol fonksiyonlarını etkinleştiriyor ve veri tabanlarını senkronize ediyor. PORTAL, santral çalışanlarına ekipmanın durumu ve performansı hakkında eksiksiz, gerçek zamanlı ve güvenilir bilgiler sağlıyor. PORTAL’ın ilk versiyonu Leningrad II’de kuruldu. Belarus Nükleer Santrali, yönetim süreçleri otomatikleştirilmiş ve kendi kendine teşhis araçları yükseltilmiş olan yazılımın geliştirilmiş bir sürümünü aldı.

PORTAL, tüm I&C alt sistemleri için denetleyici kontrol merkezi görevi gören yüksek seviyeli bir blok sistemi için temel oluşturuyor.

RASU ayrıca, IAEA tarafından geliştirilen Fukuşima sonrası tüm güvenlik gereksinimleriyle uyumlu ve tamamen Rus tasarımı güvenlik sistemi olan TPTS-SB sistemini de hizmete sundu. Bu sistemlerin kilit noktasında çeşitlendirme bulunuyor. Bir başka deyişle bu, güvenlik kanallarının, farklı donanım ve yazılımlar üzerine kurulması ve aynı tip bir hatanın bir nükleer santralin tüm sistemlerinde arızaya neden olmaması için farklı ilkelere göre tasarlanması gerektiği anlamına geliyor. TPTS-SB sistemi, geçerli tüm standartlara uygunluk konusunda 2020 yılında uluslararası bir sertifika aldı. Güvenlik sisteminin patenti 2021 yılının haziran ayında Avrupa Birliği tarafından da kabul edildi. Söz konusu sistemin Ruppur NGS ve El Dabaa NGS’de kurulması planlanıyor.

Elektrik mühendisliği, RASU’nun dahil olduğu bir başka iş kolu olma özelliği taşıyor. Örneğin şirket, alçak gerilim şalt donanımını (LVS) uluslararası standartlara göre sertifikalandırdı. Bir dizi LVS mahfazası tasarlandı ve üretimi halihazırda Rusya’da devam ediyor. Bir mahfazanın üretiminin basit olduğu düşünülebilir ancak yine de LVS’nin fonksiyonunun ekipmana giden güç kaynağını kontrol etmek olduğu ve Fukuşima felaketinin bir nedeninin de sirkülasyon pompalarına giden güç kaybı olduğu unutulmamalı. İşte bu yüzden LVS mahfazaları büyük önem arz ediyor. Bu mahfazalar depreme dayanıklı olmalıdır, açılır-kapanır modüller en az 400 itme-çekme döngüsüne dayanmalıdır. Ekipman tropikal sıcaklıklarda bile çalışmaya devam etmelidir. Ayrıca 100 kA’lık kısa devre akımında bile kontrol dolabı kapakları kapalı kalmalıdır. Bahsi geçen tüm bu hususlar müşterilere ilave maliyet çıkarmamalıdır.

SNIIP Hakkında

RASU’nun önemli bir iştiraki olan Enstrümantasyon Mühendisliği Araştırma Enstitüsü (SNIIP), radyasyon kontrolü, radyasyon izleme ve kişisel dozimetri için karmaşık otomatik sistemlerin uçtan uca tasarımını yapıyor.

SNIIP, 19 Nisan’da 70’inci yaşına girdi. O zamanlar Merkezi Tasarım Bürosu No. 1 olarak adlandırılan enstitü, 1952 yılında hızla gelişen nükleer endüstri için enstrümantasyon sistemleri ve cihazları tasarlamak üzere kuruldu. CBD 1’de geliştirilen sistem ve araçlar, dünyanın ilk Obninsk nükleer santraline, Lenin nükleer buzkıran gemisine ve Leninsky Komsomol nükleer denizaltısına kuruldu.

SNIIP, uzay araştırma programları için enstrümantasyon sistemleri de tasarlıyor. Örneğin enstitü, Belka ve Strelka adlı iki Sovyet köpeğini uzaya taşıyan Sputnik V uzay aracı için bilimsel bir aparat geliştirdi. SNIIP daha sonra bileşimi ve özellikleri bakımından insan dokularına çok benzeyen bir maddeden yapılmış bir küre olan Matroshka-R’yi geliştirdi. Bu küre, insan vücudunda yer alan farklı organlara karşılık gelen farklı derinliklere yerleştirilmiş dozimetreler donatılmış olup, sahip olduğu sensörler radyasyona maruz kalmayı ve dokular üzerindeki etkisini ölçmeye yarar. Bu husus önemlidir, çünkü astronotlar uzaydayken atmosferin kendilerini radyasyondan korumasından mahrum kalırlar, bu nedenle de sağlık açısından yüksek risk yaşarlar. Matroshka-R, Uluslararası Uzay İstasyonu’nda “yaşıyor”.

SNIIP tarafından geliştirilen çözümler, Rostov, Kalinin, Beloyarsk NGSlerinde, Novovoronej-2 NGS’de, Tyanvan, Akkuyu ve Ruppur NGSlerinde, Akademik Lomonosov yüzer nükleer santralinde ve nükleer buzkıranlarda kullanılıyor. SNIIP, 2030’a kadar farklı SCADA sistemleri için sipariş birikime sahip bulunuyor.