“Rosatom” O‘zbekistonda Rossiya loyihasi bo‘yicha kam quvvatli atom stansiyasini qurish bo‘yicha shartnoma imzoladi. Bu zamonaviy KQAS yaratish bo‘yicha dunyodagi ilk eksport shartnomasidir.
Shartnomaning o‘ziga xos xususiyatlari
“Rosatom” kam quvvatli atom elektr stansiyasi qurish boʻyicha tarixdagi ilk eksport shartnomasini imzolash orqali atom energetikasi boʻyicha oʻzining so‘zsiz jahon yetakchisi ekanligini tasdiqladi. Va bu shunchaki dastlabki kelishuv emas, biz darhol qurilishni boshlaymiz”, deb ushbu imzolashni izohladi davlat korporatsiyasi bosh direktori Aleksey Lixachev.
Shartnoma Rossiya prezidenti Vladimir Putinning O‘zbekistonga davlat tashrifi doirasida tuzilgan edi. Shartnomani tuzishdan avval taraflar O‘zbekistonda atom elektr stansiyasi qurish sohasida hamkorlik to‘g‘risidagi hukumatlararo bitimning taʼsir doirasini kengaytirish to‘g‘risidagi bayonnomani imzoladi. Endi u KQASni ham o‘z ichiga oladi. Qurilish toʻliq Oʻzbekiston tomonidan moliyalashtiriladi, davlat krediti masalasi muhokama qilinmayapti, deb ta’kidladi “Birinchi kanal”da Aleksey Lixachev.
AES nima kerak?
Yangi AES O‘zbekiston energetika tizimini sof elektr energiyasining bazaviy manbai bilan ta’minlaydi. Birinchi blok energiyasini ishga tushirish 2029 yil oxiriga rejalashtirilgan. Bloklar birma-bir kiritiladi.
Prognozlarga koʻra, Oʻzbekistonda energiya resurslariga boʻlgan talab 2050-yilga borib qariyb ikki barobar ortadi. “Biz hozir butun dunyoda yuqori quvvatli AESlar qurish qismi boʻyicha ham, kichik modulli reaktorlar loyihalariga ham yangi atom quvvatlarini yaratishga qiziqish ortib borayotganini ko‘ryapmiz. Va, “Rosatom” bilan hamkorlikni kengaytirish bizga energetika kompleksimizni atom energetikasi sohasidagi ilg‘or texnologiyalar bilan kuchaytirish imkonini beradi deb hisoblaymiz”, — deya izoh berdi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Atom energiyasi agentligi direktori Azim Axmedxadjayev.
Maydonchada
Loyiha O‘zbekistonning Jizzax viloyatida umumiy quvvati 330 MVt bo‘lgan atom stansiyasini qurishni nazarda tutadi. Stansiyada har birining elektr quvvati 55 MVt bo‘lgan oltita reaktor o‘rnatiladi. “Atomstroyeksport” (ASE) stansiya qurilishida bosh pudratchi bo‘ladi, bu jarayonga shuningdek mahalliy kompaniyalar ham faol jalb qilinadi.
Maydonchada uning AES qurish uchun yaroqliligini tasdiqlash uchun zarur bo‘lgan muhandislik izlanishlari allaqachon amalga oshirilgan. ASEda maʼlum qilganlaridek, qurilish maydonchasidagi ishlarni sentyabr oyida boshlash rejalashtirilgan. Mutaxassislar tadqiqot ishlarini, utaxassislar shaharchasi va infratuzilmani barpo etishni boshlaydilar.
Sinalgan reaktorlar
Bitimda qayd etilgan reaktorlar – bu RITM-200 bosimli suv reaktorlaridir. Ularning xizmat qilish muddati – 60 yil. Afrikantov nomidagi MTKB (Mashinasozlik tajriba-konstruktorlik byurosi) konstruktorlari 2001 yilda uni ishlab chiqishni boshlagan. RITM-200 ning eng muhim afzalliklari – minimal o‘lchamlarga ega bo‘lgan integralli bug‘ hosil qilish generatori, energiya resurslari oshgan faol zona va ixcham issiqlik almashinuvi sathiga ega bug‘ generatoridir. Xavfsizlik va normal ekspluatatsiya tizimlari zamonaviy xavfsizlik, o‘zini o‘zi himoya qilish va ekologiklik talablariga javob beradi va xizmat ko‘rsatishda qulaydir.
2012 yildan boshlab Rossiyaning 22220-loyihaning beshta Rossiya universal atom muzyorar kemalari uchun 10 ta RITM-200 reaktorlari ishlab chiqarildi. Oltita reaktor “Arktika”, “Sibir”, “Ural” muzyorar kemalarida ishlamoqda. “Yakutiya” va “Chukotka” muzyorar kemalari qurib bitkazilmoqda.
Bundan tashqari, Baimsk TKBKni (tog‘-kon-boyitish kombinati) energiya bilan ta’minlash uchun suzuvchi energiya bloklari (SEB) RITM-200 reaktorlari bilan jihozlanadi. Yana bir yerusti modifikatsiyadagi reaktor – RITM-200N Yakutiya KQASning 1-sonli yerusti energetika blokida o‘rnatiladi.
Talabga ega KQASlar
Rossiya dizaynidagi kam quvvatli atom elektr stansiyalariga boshqa mamlakatlarda ham qiziqish uyg‘onmoqda. Xo‘sh, RF hukumati joriy yilning may oyi oxirida Myanmada kam quvvatli atom elektr stansiyasini qurish borasidagi hamkorlikning asosiy tamoyillari to‘g‘risidagi bitim loyihasini ma’qulladi. Unda ushbu mamlakatda Rossiya bosimli suv reaktorlari negizida elektr quvvati 110 MVt dan kam bo‘lmagan KQAS qurilishi haqida so‘z boradi. “Rosatom” tomonidan ishlab chiqilgan va Myanma vakillari bilan birga ishlab chiqilgan hujjat TIV va boshqa manfaatdor federal ijro hokimiyati organlari bilan kelishilgan.
Boshqa mamlakatlar vakillarini nafaqat RITM-200 ga ega, balki boshqa turdagi KQASlar ham qiziqtirmoqda. Demak, joriy yilning may oyi oxirida “Rosatom” bosh direktori Aleksey Lixachev va Hindiston atom energiyasi bo‘yicha komissiyasi raisi, Hindiston hukumati Atom energiyasi departamenti kotibi Ajit Kumar Moxanti o‘rtasidagi muntazam uchrashuv Seversk shahrida, “Proriv” (“Yorib o‘tish”) loyihasi doirasida qo‘rg‘oshinli issiqlik tarqatuvchili BREST-300-OD reaktori, shuningdek, stansiya yonidagi ishlab boʻlingan yadro yonilg‘isini qayta ishlash va yangi yonilg‘i qismlarini ishlab chiqarish–qayta ishlab chiqarish modullari qurilayotgan tajriba-ko‘rgazmali energetika majmuasining qurilish maydonchasida bo‘lib o‘tdi. MAGATE tasnifiga muvofiq, BREST-OD-300 kam quvvatli reaktorlar (300 MVtgacha) qatoriga kiradi.
Yakutiya KQAS yangiliklari
May oyida “Rosprirodnadzor” (“Rostabiatnazorat”) uning qurilishi bo‘yicha ekspert komissiyasining ijobiy xulosasini tasdiqladi. Ayni paytda Ust-Kuige shahrida 1500 kishiga mo‘ljallangan vaqtinchalik quruvchilar shaharchasi uchun bino va inshootlar barpo etilmoqda, qishloqdan KQAS qurilish maydonchasiga va ishlab chiqarish-texnik bazasiga qadar kirish yo‘li qurilmoqda.
