ԶԼՄ-րում և ներդրումային շրջանակներում ատոմային էներգետիկայի վերածննդի մասին խոսելը գրեթե սովորական է դարձել։ «Ֆուկուսիմա» ԱԷԿ-ում վթարից հետո գլոբալ ատոմային արդյունաբերությունը ենթարկվել է օստրակիզմի և անցել է իր գլխավոր առավելությունների՝ կայունության (արտադրություն և ինքնարժեք) և շրջակա միջավայրի բարեկեցության աստիճանական ճանաչման երկար ճանապարհ: Վերջերս հանրային և իրավական ճանաչումը (ներառումը կայուն գործունեության դասակարգման մեջ) համալրվել է ֆինանսականով: Ատոմային նախագծերը սկսել են հավանություն ստանալ շինարարության ֆինանսավորման համար. սա շատ կարևոր միտում է:
Իհարկե, չի կարելի ասել, որ նախկինում միջուկային արդյունաբերությանը գումար չի հատկացվել։ Ըստ Ռոբերտ Բրայսի («Ազգերի հարստությունը. Էլեկտրականություն և աշխարհի կարիքները» գիրքը), ատոմային էներգիայի ստարտափները 2020 թվականին ստացել են 381 միլիոն դոլարի ներդրում, 2021 թվականին՝ 3,4 միլիարդ դոլար, և այդ թվերը շարունակել են աճել։ Կարելի է հիշել նաև 1,2 տրիլիոն դոլար արժողությամբ ԱՄՆ ենթակառուցվածքներում ներդրումների մասին օրենքը։ Դրանցից 6 միլիարդը նախատեսվում է ծախսել գործող ԱԷԿ-րը շահագործումից հանելը կանխելու համար, իսկ 2,5 միլիարդը՝ առաջադեմ ռեակտորների ցուցադրական ծրագրի վրա (գործարկվել է 2020 թվականին)։
Այնուամենայնիվ, ստարտափները՝ կարգավորող մարմինների կողմից հաստատված կայաքներ չեն: Շահագործումից հանելը ոչ թե գործարկում է, այլ ԱՄՆ-ում ռեակտորի առաջադեմ նախագծեր: Սրանք նույն ստարտափներն են, որոնց ճնշող մեծամասնությունը դեռևս չի ստացել կարգավորողի հաստատումը Ուստի, շատ կարևոր փուլ է շինարարության համար միջոցների հատկացումը, հատկապես մեծ հզորությամբ ռեակտորներով ատոմակայանների համար, որոնք զգալի ներդրումներ են պահանջում։ Սա հենց այն է, ինչ վերջին մի քանի տարիների ընթացքում խոսում էին ՄԱԳԱՏԷ-ի և WNA-ի ղեկավարներ Ռաֆայել Գրոսսին և Սամա Բիլբաո ի Լեոնը։
Պետությունները, որոնք շահագրգռված են իրենց ատոմային հզորությունների պահպանմամբ և զարգացնմամբ՝ առանց ածխածնի և հուսալի, սկսել են մեծ գումարներ հատկացնել ատոմային նախագծերի ֆինանսավորման համար։
Ատոմային էներգետիկայի ոլորտում ներդրումների առաջատարներն են Ռուսաստանը և Չինաստանը։ Ներքին շինարարության մեջ առաջատարը Չինաստանն է, միջազգայինում՝ Ռուսաստանը։ Ֆինանսական աջակցությունն այն տարբերակներից մեկն է, որը Ռոսատոմն առաջարկում է իր հաճախորդներին ապագա պայմանագրերը քննարկելիս: Բացի այդ, ատոմային նախագծերը ֆինանսավորելու համար Ռոսատոմը և նրա անդամ կազմակերպությունները «կանաչ» վարկեր են ներգրավում առևտրային բանկերից։
Բայց աստիճանաբար այլ երկրներում ատոմային նախագծերը նույնպես սկսում են գումարներ ստանալ։ Բերենք մի քանի թարմ օրինակ։
Ֆրանսիայի նախագահի գրասենյակը մարտին հայտարարեց, որ պետությունը համաձայնել է EDF ընկերությանը, որին պատկանում է երկրի ատոմակայանների պարկը, սուբսիդավորվող վարկ տրամադրել՝ վեց ռեակտորների կառուցման ծախսերի առնվազն կեսը ծածկելու համար: Ֆինանսավորման հարցերը պետք է լուծվեն առաջիկա մի քանի շաբաթվա ընթացքում։ Այնուհետև փաստաթղթերը կուղարկվեն Եվրահանձնաժողով՝ հաստատման համար:
Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը հայտարարեց նոր ռեակտորների շարք կառուցելու պլանների մասին 2022 թվականի փետրվարի սկզբին: Այն ժամանակ լրատվամիջոցները նշում էին EPR2 ռեակտորներով վեց բլոկների շարք՝ ևս ութ բլոկ կառուցելու հնարավորությամբ: Նոր էներգաբլոկները պետք է մասամբ փոխարինեն շահագործումից հանվողներին և մեծացնեն ֆրանսիական ԱԷԿ-րի ընդհանուր դրվածքային հզորությունը։
2022 թվականին վեց բլոկների համար ծախսերը գնահատվել են մոտավորապես 50 միլիարդ եվրո: 2024 թվականի մարտին ֆրանսիական լրատվամիջոցները, հղում անելով աղբյուրին, հայտնում էին 67,4 միլիարդ եվրոյի մասին։ Սակայն հնարավոր է, որ այդ ցուցանիշն էլ ավելի բարձր լինի։ Համաձայն EDF-ի 2023 թվականի նոյեմբերի տվյալների՝ Flamanville-3 բլոկի կառուցման ընդհանուր արժեքը գնահատվել է 22,6 միլիարդ եվրո: Flamanville-3-ը՝ Ֆրանսիայում 21-րդ դարում կառուցված միակ բլոկն է և ծախսերի առումով այն կարելի է հենանիշ համարել:
Երկրի նախագահ Անջեյ Դուդան օրենք է ստորագրել, որը 60 միլիարդ զլոտի (14,4 միլիարդ եվրո) է հատկացնում Պոմերանիայի «Լյուբլյատովո-Կոպալինո» տեղանքում երկրի առաջին ատոմակայանի կառուցման համար։ Ավելի վաղ՝ այս տարվա հունվարին, ֆինանսավորումը հաստատվել էր երկրի կառավարության կողմից, իսկ փետրվարին՝ խորհրդարանի կողմից։
Օրենքը նախատեսում է շինարարության համար պատասխանատու Polskie Elektrownie Jądrowe (PEJ) պետական ընկերության կապիտալիզացիայի 30% ծածկույթ։ Եվս 70%-ը նախատեսվում է ներգրավել արտաքին աղբյուրներից։ Այսպիսով, ներգրավված ներդրումների ընդհանուր ծավալը պետք է կազմի 48 մլրդ եվրո։
2024 թվականի դեկտեմբերից նախագիծը սպասում է Եվրոպական հանձնաժողովի հաստատմանը։ PEJ-ը բանակցություններ է վարում գլխավոր կապալառուի՝ Westinghouse և Bechtel կոնսորցիումի հետ: Ակնկալվում է, որ առաջին էներգաբլոկի շինարարությունը կսկսվի 2026 թվականին, իսկ կայանն իր առաջին էլեկտրաէներգիան կարտադրի 2033 թվականին։
Հնդկաստանը կենտրոնացել է փոքր հզորության վրա: Երկրի 2025 թվականի բյուջեն ներառում է մոտավորապես 2,5 միլիարդ դոլար փոքր հզորությամբ փոքր մոդուլային ռեակտորներով ատոմակայանների նախագծման և տեղակայման համար: Հնդկաստանի ատոմային էներգիայի դեպարտամենտն աշխատում է 200 ՄՎտ հզորությամբ BSMR-200 ռեակտորով նախագծի վրա։ Այն բնական շրջանառվող ծանր ջրի ռեակտոր է (PHWR) և նախատեսված է ցածր հարստացված ուրանի վրա աշխատելու համար: BSMR-ի հայեցակարգային նախագիծն ավարտված է և հաստատման փուլում է: Շինարարության ակնկալվող ժամկետը նախագծի հաստատման պահից 60-72 ամիս է: Հնդկաստանը նույնպես նախագիծ է մշակում նույն տիպի ռեակտորով՝ 55 ՄՎտ հզորությամբ։ Նախատեսվում է, որ 2033 թվականին Հնդկաստանում կշահագործվի առնվազն հինգ բլոկ՝ սեփական դիզայնի փոքր հզորությամբ ռեակտորներով։
Բացի այդ, Հնդկաստանը շարունակում է խոշոր ատոմակայանների կառուցման իր ծրագիրը։ Ընթացիկ տարվա փետրվարին երկրի ֆինանսների նախարար Նիրմալա Սիթխարամանը հաստատել է Հնդկաստանի կառավարության ծրագրերը՝ 2047 թվականին ատոմակայանների ընդհանուր դրվածքային հզորությունը հասցնել 100 ԳՎտ-ի (ներկայումս այն կազմում է 7,55 ԳՎտ): 4,7 ԳՎտ ընդհանուր հզորությամբ վեց բլոկ կառուցման փուլում են։ Դրանցից չորսը «Կուդանկուլամ» ԱԷԿ-ի երկրորդ և երրորդ փուլերի բլոկներն են՝ ռուսական արտադրության ՋՋԷՌ-1000 ռեակտորներով։ Ռուսական և հնդկական կողմերը քննարկում են Հնդկաստանում նոր տեղամասում վեց հզոր բլոկների, ինչպես նաև փոքր հզորությամբ ատոմակայանի կառուցման հարցը։
Մարտին Էներգետիկայի նախարարությունը վճարել է 56,8 միլիոն դոլար մինչև 1,52 միլիարդ դոլար արժողությամբ բանկային երաշխիքից Palisade միաբլոկ ԱԷԿ-ի վերագործարկման նախագծի համար: 800 ՄՎտ հզորությամբ բլոկը դադարեցվել է 2022 թվականի մայիսին և ձեռք է բերվել Holtec International-ի կողմից։ Սկզբում ընկերությունը պատրաստվում էր շահագործումից հանել բլոկը, սակայն հետո որոշեց վերագործարկել այն։ Վարկային երաշխիքով մարտի վճարումը երկրորդն է։ Առաջինը տեղի է ունեցել անցյալ տարվա սեպտեմբերին։
Ընկերությունները ներդրումների այլ ձևեր են գտնում: Օրինակ՝ չեխական ČEZ էներգետիկ ընկերությունը, որն այս տարվա մարտին կնքել է փոքր մոդուլային ռեակտորներ մշակող բրիտանական Rolls-Royce-ի 20%-ը գնելու գործարքը։ Ներդրումները, ըստ Չեխիայի վարչապետ Պետր Ֆիալայի, կազմել են «մի քանի հարյուր միլիոն ֆունտ ստեռլինգ»։ Այս տարի ČEZ-ը և Rolls-Royce-ը մտադիր են քննարկել առաջին էներգաբլոկի մատակարարման պայմանագրի պայմանները։ Ընդհանուր առմամբ, ընկերությունները նախատեսում են ՓՀԱԿ տեղակայել մինչև 3 ԳՎտ ընդհանուր հզորությամբ: ČEZ-ը նաև մտադիր է մասնակցել այլ երկրներում բրիտանական ՓՀԱԿ-րի տեղակայմանը: Այսպիսով, եթե նախագիծը հասնի իրականացման փուլին, գործարքը կապահովի Rolls-Royce-ի մուտքը չեխական էլեկտրաէներգիայի շուկա, իսկ ČEZ-ը բաղադրիչներ կմատակարարի չեխական և արտասահմանյան ՓՀԷԿ-ների համար:
Մեկ այլ տարբերակ ընկերությունների համար գումար հայթայթելն է հանրային հարթակների միջոցով: Այսպես, հարավկորեական Korea Hydro & Nuclear Power Co-ն (KHNP) այս տարվա մարտի սկզբին թողարկել է 1,2 միլիարդ հոնկոնգյան դոլարի (154 միլիոն դոլար) կանաչ պարտատոմսեր։ Ընկերությունը մտադիր է ստացված միջոցներն օգտագործել ատոմակայանների հետ կապված հետազոտությունների և մշակումների ֆինանսավորման, ինչպես նաև ատոմակայանների անվտանգության բարելավման համար։ Ընկերությունն հայտարարել է, որ կանաչ պարտատոմսերի թողարկման շնորհիվ կկարողանա միջոցներ հայթայթել միջուկային նախագծերի համար ավելի ցածր տոկոսադրույքներով։
Ատոմային էներգետիկայի ոլորտում ներդրումների այս ձևը նախընտրելի է եղել տեխնոլոգիական ընկերությունների համար։ Microsoft-ը, Google-ը և Amazon-ը համաձայնագրեր կնքեցին ատոմակայանների օպերատորների և մշակողների հետ անցյալ աշնանը՝ տվյալների կենտրոններին էլեկտրաէներգիա մատակարարելու համար: Google-ը համաձայնության է եկել Kairos Power-ի, Amazon-ը՝ X-Energy-ի հետ։ Microsoft-ը խաղադրույք է կատարում ոչ թե ստարտափների, այլ փակված «Three Mile Island» ԱԷԿ-ի (պատկանում է Constellation Energy-ին) աշխատանքը վերսկսելու վրա։
Մենք ներկայացրել ենք ատոմային էներգետիկայում խոշոր նախագծերի ֆինանսավորման միայն մի քանի ձևեր։ Կան ավելի փոքր նախագծեր, օրինակ Կանադայի կառավարության ֆինանսավորումը մինչև 304 միլիոն կանադական դոլար (212 միլիոն դոլար), չորս տարվա ընթացքում նոր 1000 ՄՎտ հզորությամբ Candu Monark ծանր ջրային ռեակտորի նախագծի մշակման համար:
Որոշ ներդրումներ դեռ պետք է հաստատվեն։ Հարավային Աֆրիկայի բյուջեն ներառում է 1,2 միլիարդ ռանդ (մոտ 66 միլիոն դոլար) Պելինդաբայում բազմաֆունկցիոնալ ռեակտորի կառուցման համար։ Բյուջեն պետք է հաստատի խորհրդարանը։ Սակայն գումարը չի բավարարելու: Կառավարության խնդիրն է գտնել գործընկերներ, որոնք կապահովեն ոչ միայն պակասող գումարները, այլեւ տեխնոլոգիաները։
Մարտի վերջին Շվեդիայի կառավարությունը երկրի խորհրդարան է ներկայացրել ատոմային էներգետիկայի ոլորտում ներդրումներին պետական աջակցության մասին օրինագիծ։ Խոսքը 5 ԳՎտ ընդհանուր էլեկտրական հզորությամբ չորս միջուկային էներգաբլոկների նախագծման, շինարարության նախապատրաստման, կառուցման և փորձարկման համար նվազեցված տոկոսադրույքներով պետական վարկերի տրամադրման, ինչպես նաև գնի տարբերության պայմանագրերի վրա հիմնված գնագոյացման մեխանիզմի կիրառման մասին է: Ակնկալվում է, որ 2026 թվականի բյուջեի նախագծում կներառվի բյուջետային վարկավորումը։ Օգոստոսի 1-ից շահագրգիռ կառույցները կկարողանան նոր բլոկների կառուցման համար հայտեր ներկայացնել։ Ապագա առաքումների գինը նախատեսվում է համաձայնեցնել հայտատուի և կառավարության միջև բանակցությունների ընթացքում։
Կան բարդ կառուցվածքային նախագծեր, օրինակ՝ Բելգիայի Doel ԱԷԿ-ի թիվ 4 և Tihange ԱԷԿ-ի թիվ 3 էներգաբլոկների շահագործման երկարաձգումը։ Ֆինանսավորումը ներառում է Electrabel ընկերության մի մասի ազգայնացումը, աշխատաժ միջուկային վառելիքի կառավարման պարտականությունների փոխանցում էներգետիկ ընկերությունից բելգիական պետությանը և վճարումներ։
Պետությունները, որոնք շահագրգռված են պահպանել և զարգացնել իրենց միջուկային հզորությունները՝ առանց ածխածնի և հուսալի, սկսել են մեծ գումարներ հատկացնել բլոկների շինարարության երկարաձգման և նույնիսկ վերագործարկման ֆինանսավորման համար: Ֆինանսավորման ամենատարածված ձևը արտոնյալ պայմաններով պետական վարկերն են կամ պետական վարկերի երաշխիքները:
Եվս տարածված է գների տարբերության սակագնի ձևը, որը ենթադրում է, որ կառավարությունն ու էներգետիկ ընկերությունը պայմանավորվում են էլեկտրաէներգիայի մատակարարման սակագնի շուրջ: Եթե շուկայական գինը ցածր է սակագնից, կառավարությունը հավելյալ վճարում է ընկերությանը. եթե ավելի բարձր է՝ հակառակը։
Ընկերություններն օգտագործում են մասնաբաժնային, պարտքի ֆինանսավորման ձևերը կամ էլեկտրաէներգիայի մատակարարման երկարաժամկետ պայմանագրերի ձևը: Դա հնարավոր է միջուկային վառելիքի գների փոփոխության նկատմամբ ատոմային արտադրության բարձր կայունության շնորհիվ։ Ամենաուշագրավն այն է, որ ատոմային էներգետիկայում ներդրումներ կատարող կազմակերպությունների թվում չեն բանկերը, որոնց գործառույթներից է նախագծերի, այդ թվում՝ էներգետիկայի ֆինանսավորումը։ Այո, անցած տարվա սեպտեմբերի 14 բանկ սատարեց մինչև 2050 թվականը ատոմային հզորությունների եռապատկման գաղափարը։ Բայց մինչ այժմ ատոմակայանների կառուցման համար նրանց կողմից տրամադրած վարկերի մասին լուրեր չկան։ Այո, ՄԱԳԱՏԷ-ի ղեկավար Ռաֆայել Գրոսսին ողջունեց առաջընթացը Համաշխարհային բանկի կողմից միջուկային էներգիայի ֆինանսավորման անհիմն արգելքի վերացման ուղղությամբ: Բայց «առաջընթացը ճանապարհին» և աջակցության արտահայտությունները ստորագրված պայմանագրեր կամ գումարներ չեն այն անձանց հաշիվներին, ովքեր իրականում նախագծում, կառուցում, գործարկում և շահագործում են կայանները:
Ուստի, կարելի է ասել, որ ատոմային էներգետիկայի ոլորտում ներդրումների թափանիվը վերջապես շարժվել է։ Բայց դեռ թափ է հավաքում:
