Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարարության Ռուսաստանյան էներգետիկ գործակալությունը (ՌԷԳ) հրապարակել է «Մինչև 2050 թվականը համաշխարհային էներգետիկայի զարգացման սցենարները» զեկույցը (այսուհետ՝ «Սցենարներ — 2050»)։ Սա համաշխարհային էներգետիկ ոլորտում իրավիճակի վերաբերյալ վերջին տարիներին ռուսական առաջին հրապարակային կանխատեսումն է ։ Դրանում ներկայացվում են մոդելավորման արդյունքները երեք սցենարով։
«Սցենարներ-2050»-ի ստեղծման նախադրյալներն են՝ մի քանի միտումներն են։ Նախ, համաշխարհային վառելիքաէներգետիկ համալիրի (ՎԷՀ) ածխածնային հետքի նվազումը վերջին տարիներին դարձել է հասարակական-քաղաքական և ճուղային դիսկուրսի ամենակարևոր թեմաներից մեկը: Երկրորդը՝ էներգետիկ շուկաների դինամիկայի վերաբերյալ փորձագիտական գնահատականների շրջանակը, որը շարադրված է տարբեր կանխատեսումներով, չափազանց լայն է։ Այսպիսով, 2050 թվականին բնական գազի սպառման կանխատեսումները տատանվում են 500 միլիարդ խորանարդ մետր մինչև 8 տրիլիոն խորանարդ մետր, իսկ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների տեսակարար կշիռը տարբերվում է 71 տոկոսային կետով (13%-ից մինչև 84%)։
«Այսօր կարևոր է ձևավորել ապագայի մեր սեփական տեսլականը, որը կարտացոլի գլոբալ էներգետիկայի զարգացման բոլոր ասպեկտները և ոչ միայն Ռուսաստանի, այլ նաև այլ երկրների ազգային առաջնահերթությունները», — իր ողջույնի խոսքում նշեց ՌԷԳ-ի գլխավոր տնօրեն Ալեքսեյ Կուլապինը: Սցենարների ձևավորման մոտեցման տարբերակիչ առանձնահատկությունները նա անվանել է հետախուզական բնույթը և անկողմնակալությունը՝ հօգուտ նախապես ձևակերպված արդյունքի, ինչպես նաև կանխատեսումների փոփոխականությունն ապահովելու ցանկություն՝ կապված տեխնոլոգիաների ընտրության և վառելիքի ու էներգիայի տարբեր տեսակների սպառման վերաբերյալ տարբեր վարկածներով։
«Սցենարներ-2050»-ը ենթադրում են, որ ածխաթթվացումը դարձել է գլոբալ էներգետիկայի զարգացման հրամայական։ Սակայն, թեև նպատակը պարզ է, դրան հասնելու ուղիները տարբեր են։ Ածխածնի հետքի նվազեցման շատ տեխնոլոգիաներ գտնվում են զարգացման վաղ փուլում: Բացի այդ, մինչև 2050 թվականը ածխածնի չեզոքություն ձեռք բերելու արժեքը, որը Փարիզյան կլիմայի համաձայնագրի նպատակն է, գերազանցում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի 6%-ը՝ դրանով իսկ խլելով ռեսուրսները կայուն զարգացման այլ նպատակներին հասնելու համար: Ինչպես նշվում է ուսումնասիրության մեջ, նախկինում հրապարակված սցենարները լիովին չեն հաշվի առնում պահանջվող ֆինանսական ծախսերը:
ՌԷԳ զեկույցում երեք սցենար կա։ Առաջինը՝ «Ամեն ինչ, ինչպես նախկինում» (ԱԻՆ), երկրորդը՝ «Ռացիոնալ տեխնիկական ընտրություն» (ՌՏԸ), երրորդը՝ «Մաքուր զրո» (ՄԶ): Դրանք մշակվել են 11 մակրոտարածաշրջանների համար, որոնցից մեկը Ռուսաստանն է։ Մեկնարկային կետը 2022 թվականն է, իսկ գծապատկերները կառուցված են ըստ տասնամյակի՝ սկսած 2000 թվականից։
Գործերի ընդհանուր վիճակը
Ընդհանուր առմամբ, առաջնային վառելիքաէներգետիկական ռեսուրսերի (ՎԷՌ) գլոբալ սպառումը 2022-ից մինչև 2050 թվականը կավելանա ԱԻՆ-ի սցենարով 37%-ով (մինչև 18,6 մլրդ նհտ), ՌՏԸ-ի սցենարում՝ 15%-ով (մինչև 15,7 մլրդ նհտ), և միայն ՄԶ-ի սցենարաում այն կնվազի 9%-ով (մինչև 12,4 մլրդ նհտ):
CO₂ և մեթանի արտանետումները էներգառեսուրսների օգտագործումից և արտադրությունից մինչև 2050թ․ ԱԻՆ-ի սցենարով կավելանան 26%-ով (մինչև 42 մլրդ տ CO₂ համարժեք), ՌՏԸ սցենարում՝ կնվազեն 34%-ով (մինչև 21,9 մլրդ տ CO₂ համարժեք), իսկ ՄԶ-ի սցենարում՝ 74%-ով (մինչև 8,6 մլրդ տ CO₂ համարժեք)
Հստակ տեսանելի միտումներից մեկը էլեկտրաէներգիայի և ջրածնի սպառման արագ աճն է: Էլեկտրաէներգիայի սպառումը մինչև 2050 թվականը ԱԻՆ-ի սցենարով կաճի 87%-ով (մինչև 3,8 միլիարդ նհտ), ՌՏԸ-ի սցենարում՝ 2,3 անգամ (մինչև 4,9 միլիարդ նհտ), իսկ ՄԶ-ի սցենարում՝ 2,5 անգամ (մինչև 5,4 մլրդ նհտ):
Առաջնային վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսների գրեթե բոլոր հիմնական տեսակների համար ուրվագծվում է միանշանակ միտում: Ածխի, հեղուկ ածխաջրածինների, գազի և կենսավառելիքի համար ԱԻՆ-ի սցենարում սպառման ամենաբարձր ցուցանիշներն են, իսկ ՄԶ-ի սցենարում՝ ամենացածրն են: Հիդրոէլեկտրակայանների, հողմային էլեկտրակայանների և արևային էլեկտրակայանների համար դա հակառակն է:
Կանխատեսում ատոմային էներգետիկայի մասին
Ատոմային էներգետիկայի մասով, ըստ կանխատեսման, հստակ միտում չկա։ Այսպիսով, ԱԻՆ-ի սցենարով 2050 թվականին ատոմակայանների կողմից արտադրվող էներգիայի սպառումը կկազմի ավելի քան 1,17 միլիարդ նհտ, ՌՏԸ-ի սցենարում՝ գրեթե 1,13 միլիարդ նհտ, իսկ ՄԶ-ի սցենարում ՝ մոտ 1,93 միլիարդ նհտ: Այնուամենայնիվ, 2022-ի համեմատ (0,7 միլիարդ նհտ), աճը տեղի կունենա ցանկացած սցենարի դեպքում: Այսպիսով, ԱԻՆ-ի սցենարով 2022-ից մինչև 2050 թվականը ատոմակայաններում էլեկտրաէներգիայի համաշխարհային արտադրությունը կաճի 56%-ով, իսկ ՄԶ-ի սցենարում՝ 166%-ով։ Մինչև 2050 թվականը ՄԶ-ի սցենարով միջուկային էներգիայի կարիքը 71%-ով գերազանցում է ԱԻՆ-ի սցենարի կարիքը:
«Պատճառը, որ ատոմային էներգիայի սպառման ցուցանիշները ԱԻՆ-ի սցենարում ավելի բարձր են, քան ՌՏԸ-ի սցենարում, կայանում է ֆինանսական սահմանափակումներում, որոնք մենք հաշվի ենք առել ՌՏԸ-ի սցենարի համար: Չպետք է մոռանալ ատոմակայանների հզորությունների զարգացման համար բավականին բարձր կապիտալ ներդրումների մասին։ ԱԻՆ-ի և ՄԶ-ի սցենարներում նման սահմանափակումներ չկան, հետևաբար ատոմակայաններում արտադրանքի կանխատեսումն ավելի բարձր է։ ԱԻՆ-ում մենք այս գործոնը հաշվի չենք առել, քանի որ անհրաժեշտ չէ, եթե հաջորդ 28 տարիներին էներգետիկ ոլորտը զարգանա այնպես, ինչպես նախորդ 20-ը: ՄԶ-ի սցենարում սահմանափակումներ չկան՝ վերականգվող էներգետիկայի ընդհատվող աղբյուրների չափազանց բարձր մասնաբաժնի դեպքում էներգահամակարգի բալանսավորման անհրաժեշտության պատճառով», — Նյուսլեթերին մեկնաբանել է Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարարության ՌԷԳ գլխավոր տնօրենի գլխավոր խորհրդական Վլադիմիր Դրեբենցովը:
Տարածաշրջանային առումով, ՌՏԸ սցենարով, ատոմակայանի արտադրության ամենամեծ բաժինը կհասնի Չինաստանին, որը կտրուկ կավելացնի սեփական հզորությունները։ Երկրորդ տեղում կլինեն ԱՄՆ-ն և Կանադան, որտեղ արտադրության ծավալները նույնպես նկատելիորեն կաճեն։ Երրորդ տեղում են ԵՄ երկրներն ու Մեծ Բրիտանիան, որտեղ նույնպես աճ է կանխատեսվում։ Ատոմային արտադրությունը զգալիորեն կաճի Հնդկաստանում, արտադրությունը կհայտնվի ԵԱՏՄ երկրներում, իսկ զգալի ծավալ կավելացվի Ենթասահարյան Աֆրիկայի երկրներում (տերմինն օգտագործվում է «Սցենարներ — 2050» — խմբ): Լատինական Ամերիկայի երկրներում արտադրությունը կաճի աննշան։ Ռուսաստանում ատոմային արտադրությունը գործնականում անփոփոխ կմնա 2030-2050 թվականներին՝ 49,9 հազար նհտ-ից այն կաճի մինչև 51,4 հազար նհտ: Ատոմային արտադրության ընդհանուր ծավալն այս սցենարով կկազմի 0,8 միլիարդ նհտ 2030 թվականին, իսկ 2040 թվականին՝ 0,9 միլիարդ նհտ-ից մի փոքր ավելի:
ՄԶ-ի սցենարում համամասնությունները կփոխվեն։ Ատոմային արտադրության հիմնական աճն ու ծավալը կապահովի «Այլ Ասիա» տարածաշրջանը (այսինքն՝ Չինաստանից, Հնդկաստանից և ԵԱՏՄ ասիական երկրներից դուրս գտնվող երկրները): Ավելի զգալի աճ կցուցաբերեն Ենթասահարյան Աֆրիկայի, Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի երկրները, Հնդկաստանը և Ռուսաստանը։ Ռուսաստանում 2030 թվականին ատոմակայաններում արտադրությունը կկազմի 60,87 հազար նհտ, 2040 թվականին՝ 93,5 հազար նհտ, 2050 թվականին՝ 120 հազար նհտ։ Ատոմային արտադրության ընդհանուր ծավալն այս սցենարով 2030 թվականին կկազմի գրեթե 1 միլիարդ նհտ, 2040 թվականին՝ մոտ 1,44 միլիարդ նհտ:
Ընդհանուր եզրակացություններ
Գրեթե բոլոր թիմերը, որոնց հետ «Սցենարներ-2050»-ի հեղինակները համեմատել են իրենց արդյունքները, նույնպես դիտարկել են գլոբալ էներգետիկայի երկարաժամկետ զարգացման առնվազն երեք սցենար: «Ստանդարտ» հավաքածուն ներառում է այնպիսի սցենարներ, ինչպիսիք են ԱԻՆ-ն (հաճախ կոչվում է BAU — business as usual), ՌՏԸ (սովորաբար կոչվում է բարեփոխումներ կամ արագացված բարեփոխումների սցենարներ) և ՄԶ (ածխածնային չեզոքության հասնելը՝ մինչև 2050թ.): «Սցենարներ -2050»-ի հեղինակները կարծում են, որ չափազանց տարբեր սցենարներ դիտարկելիս նման միաձայնությունն ինքնին վկայում է այն մասին, որ գլոբալ էներգետիկայի ածխաթթվացման հստակ ուղիներ չեն բացահայտվել։ Այս անորոշությունը հատկապես ակնհայտորեն երևում է տարբեր կանխատեսումների համանման սցենարները համեմատելիս: Այնուամենայնիվ, որոշ միտումների մասին կարելի է խոսել բավականին որոշակի:
Կլիմայի փոփոխության ավելի ու ավելի տեսանելի հետևանքները թույլ չեն տա դադարեցնել էներգետիկ անցումը նույնիսկ էներգետիկ շուկաների համար ամենաանբարենպաստ տարիներին, ինչպիսին հիմա է: Հետևաբար, ԱԻՆ սցենարով շարժումը գործնականում բացառվում է:
Մյուս կողմից, «Սցենարներ – 2050»-ի հեղինակները խիստ կասկածներ ունեն ՄԶ սցենարի իրագործելիության վերաբերյալ։ «Թեև մինչև 2050 թվականը ածխածնի չեզոքության հասնելը գրավիչ է, դրան հասնելու համար պահանջվող ներդրումները գերազանցում են համաշխարհային տնտեսության հնարավորությունները և կարող են լուրջ խոչընդոտներ ստեղծել նույնքան կարևոր սոցիալ-տնտեսական զարգացման նպատակներին (ներառյալ ՄԱԿ-ի ԿԶՆ №7) հասնելու համար», — ասվում է զեկույցում:
Ռուս փորձագետներն ավելի հավանական սցենար են համարում համաշխարհային էներգետիկ ոլորտի ոչ այնքան արմատական վերափոխումը, քան ՄԶ-ը: Նրա դիմագծերը, նրանց կարծիքով, արդեն տեսանելի են։ Էլեկտրաէներգիայի վերջնական սպառման նկատելի աճը կազդի բոլոր ոլորտների վրա՝ տրանսպորտ, բնակարանային և կոմունալ ծառայություններ, արդյունաբերություն։ Վերջնական սպառման մեջ կավելանա նաև ջրածնի և կենսավառելիքի ժամանակակից տեսակների դերը (թեև ավելի փոքր մասշտաբով): Վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների կողմից արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մասնաբաժինը նույնպես, իհարկե, կաճի։ Սակայն, ՎԷԱ-ի մասնաբաժնի աճին զուգահեռ ցանցերի հավասարակշռման և բազային (մշտական) բեռի ապահովման հետ կապված խնդիրների աճը, ինչպես նաև վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների զգալիորեն ավելի բարձր արժեքը, որը զուգորդվում է հողմակայանների և արևային էլեկտրակայանների զգալիորեն ավելի կարճ ծառայության ժամկետով, կպահպանի էլեկտրաէներգիայի արտադրության ավանդական մեթոդների անհրաժեշտությունը։ Այստեղ էական դեր կխաղան առանց ածխածնի ատոմակայանները։ Այնուամենայնիվ, գազի և նույնիսկ ածխի էլեկտրակայանները նույնպես կնպաստեն էներգիայի մատակարարմանը։
Ջրածինը, ըստ «Սցենարներ-2050»-ի հեղինակների, կմնա ածխաթթվացման ամենաթանկ մեթոդներից մեկը։ Դրա օգտագործումը կավելանա հիմնականում այն գործընթացներում, որտեղ ածխածնի հետքը նվազեցնելու պակաս ծախսատար միջոցներ չեն գտնվելու:
Ռուս փորձագետները կարծում են, որ քանի որ ածխածնի վրա հիմնված էներգիայի ավանդական աղբյուրների չափազանց արմատական փոխարինումը առանց ածխածնի աղբյուրներով տնտեսապես աննպատակահարմար է, անհրաժեշտ է զարգացնել էկոհամակարգերի կլանող կարողությունները։ Խոսքը, մասնավորապես, այնպիսի տեխնոլոգիաների մասին է, ինչպիսին է մթնոլորտից և օվկիանոսից ածխաթթու գազի ուղղակի ներգրավումը։ Այս միջոցները, ըստ «Սցենարների-2050»-ի հեղինակների, կթեթևացնեն զարգացող երկրներում կլիմայական նախագծերի միջազգային ֆինանսավորման դժվար լուծելի խնդիրների բեռը։
Էներգետիկ անցման ևս մեկ կարևոր հետևանք՝ հանածո ածխաջրածնային պաշարների ընդհանուր պահանջարկի նվազումը կհանգեցնի համաշխարհային առևտրի նվազմանը։ Էներգիայի նոր տեսակների առևտուրը չի փոխհատուցում ավանդական էներգառեսուրսների, առաջին հերթին նավթի առևտրի անկումը, որը ներկայումս բազմակի անգամ գերազանցում է ցանկացած այլ բնական ռեսուրսի առևտրի ծավալը:
Ի վերջո, ռուս փորձագետները բեկումնային տեխնոլոգիաների (ջերմամիջուկային էներգիա, էներգիայի փոխանցում Լուսնից և այլն) օգտագործման կոմերցիոն հնարավորության հավանականությունը գնահատում են ոչ թե զրոյական, բայց չափազանց ցածր։
